بررسی آرای انتقادی در تذکره های مهم فارسی

چکیده تذکره ها یکی از منابع مهم نقد شعر فارسی محسوب می شوند.این منابع را می توان اصلی ترین میدان ارزش گذاری و نقد شعر دانست، زیرا تذکره نویسان در ضمن شرح احوال شاعران و گزینش اشعاره ارزیابی شعر و محاسن و معایب کلام ایشان توجه جدی کرده اند. ارزش همه ی تذکره ها ی فارسی در زمینه ی آرای انتقادی یکسان نیست. برخی تذکره ها اساس کار خود را برارائه ی شرح احوال شاعران و گزینش اشعار ایشان گذاشته اند و چندان به نقد و تحلیل شعر نپرداخته اند. این تذکره ها از آن جهت که مبیّن احوال شاعران، اوضاع سیاسی، اجتماعی و گرایش های عمومی جامعه ی خود هستند، منبع تاریخ ادبی به شمار می روند. تذکره هایی نظیر لباب الباب محمد عوفی، تذکره الشعرا دولتشاه سمرقندی و تذکره ی نصرآبادی از جمله ی این آثار هستند. . اما برخی تذکره ها مبنای کار خود را بیشتر برنقد و ارزش گذاری شعر شاعران گذاشته اند و شرح احوال شاعران برای آن ها اهمیت ثانوی داشته است، از این رو شرح احوال شاعران را مختصر آورده و اشعار انتخابی را مفصل ذکر کرده اند. این تذکره ها را از این جهت که عیناً به کار ارزیابی شعر پرداخته اند ، می توان از منابع انتقادی ادب فارسی به شمار آورد. تذکره هایی که در دوره ی صفویه در شبه قاره ی هند تالیف شده اند از این منظر قابل توجه هستند. با توجه به اهمیتی که تذکره ها در زمینه ی مطالعات ادبی دارند اما به عنوان موضوع مستقل مورد توجه محققان قرار نگرفته اند.با شناخت این متون انتقادی علاوه بر این که می توان به رویکردهای ذوقی ادیبان و ناقدان هر عصر پی برد، تحول و تطور معیارها و موازین انتقادی ادبا را نیز می توان دنبال کرد. این امر نگارنده را بر آن داشت تا در رساله ی حاضر با تحلیل و بررسی تذکره های مهم فارسی آرای انتقادی نویسندگان این آثار را گردآوری،تحلیل و طبقه بندی کند.برای رسیدن به چنین هدفی سیاهه ای از تذکره های فارسی فراهم شد و از این میان تذکره های تحقیقی و انتقادی فارسی را که در ایران و هند تالیف شده اند ، انتخاب شد. علاوه برآن برای درک و دریافت سیرتحول آرای انتقادی در تذکره ها فاصله زمانی قرن هفتم تا سیزدهم را ملاک گزینش تذکره ها قرارگرفت. برای تحلیل و بررسی آرای انتقادی تذکره نویسان منابعی که مستقلاً در زمینه ی نقد ادبی ایران تالیف شده و نیز تالیفاتی که به هر شکل به نقد و تحلیل شعر شاعران پرداخته اند و نیز برخی کتاب های مربوط به نقد ونظریه های ادبی گردآوری شد، سپس به مطالعه، یادداشت برداری از منابع مورد نظر اقدام کرد و پس از طبقه بندی موضوعات انتقادی به تدوین و تنظیم پرداخت.